Rabas es na ruà ‘d la coumuna ‘d Mouiola, soulitaria a l’ubai ëntal vert ‘d la mountanha.
La ruà l’è sempri ëstà abità da Bernardi, ja present isì al prinsipi dal 1600, couma resulta ‘nti arquivi. Fin a la prima guerra moundiala era ben poupoulà, e a la fin dal 1800 isì i era na quinzena d’famiha, touti fourmà almenc da na dezena d’persouna.
Rabas es present cò en noumbrousa mapa storica, e la pi antica remounta al 1745.
Ël nom ‘d la ruà ‘ntal disiounari ousitan “Lou tresor dóu Felibrige” de Frédéric Mistral vol dir “trifoula” ou “tissoun” ou “lana ‘d fea”; ‘n autre sens ven dal nom “Rabast” present ën la mapa napouleonica dal 1807, que ‘ntal disiounari ousitan vol dir “lutin” e “ugounot” (i proutestant fransés).
Se gachen “Rabas” pa mec per ël sens ousitan, poulen ënterpretalou couma ‘n nom ‘d famiha: si registre parouquial ‘d Mouiola i es ën RABASSO Spirito Battista mort ëntal 1654 e ‘nti registre dal 1645 ‘d la paroquia ‘d Ëndon i es na Maria fiha ‘d RABASSO ‘d Mouiola. La ruà pouleria aver pià ël nom da la famiha residenta.
Perqué un nom talament particoular isì? Es pa ël soulet, cò la toupounoumastica ‘d la mountanha a l’aviroun es curiousa: aven bosc, pra, valoun que i dien Coursin, Gaudissart, Oudin, Peirolla, Gaiard, Cunil, Bart, Touma, Choulet, Lazarie... Tuchi aquesti poulerien remandar a ‘d counhom Vaudés sia dal Piemount que ‘d la Prouvensa.
Chercar l’origina ‘d Rabas es couma chercar ën toc ‘d ëstoria, pareissen tanta doumanda e tanta poussibila rësposta que fourmen ëd tasel que pian pian se jonhin; autre valoun ëd Mouiola presenten de touponim particoular e cò li rësposta se polen troubar ënti libri si Vaudés dal Luberon ëd Gabriel Audisio o ‘n la lista ‘d famiha di valada vaudesa ‘d Osvaldo Coisson e ën d’auti libri storic si Vaudés.
Aquesta teouria s’ renforsa pensant que tanti famiha vaudesa ‘d Mouiola e Ëdmount ëntal ‘400 e ‘500 eren anà ‘n Prouvensa dai Viscount Bolleri (Sënhour ëd Ralhana, Paìs d’Egues, Ëdmount, La Roca e Santal) per coultivar terra abandounà apres la pest e li persecusioun religiousa.
Eren vivù ‘n pas per trei-cat generasioun ma ‘ntal 1545 i era ëstà ‘l massacre ‘d Merindol, e la mort ëd treimila eretic.
Qui s’era salvà s’era stremà a Ginevra, d’autre eren ëstà chapà mëntre s’ëscapavin, ma dien que carcun era arribà a tournar ën Val ‘d Ëstura ën li terra di Bolleri entre Ëdmount e La Roca. La Val d’Ëstura toutun l’è sempri ëstà abità da eretic (dai Catar dal ‘200 ai refourmà a la fin dal ‘500), basta pensar que Festiouna era chamà “la chota Ginevra” per la granda presensa ‘d refourmà. Es atestà que carcun d’aquesti eretic ëntal 1594, al temp ‘d la visita pastourala ‘d Mounsënhour Broglia, Vescou ‘d Turin, avia dich ‘d vioure ‘nt aquel post despi sinc sècoul.
Toutun, autre group soun stà proutagounista ‘d countinua migrasioun, vers post vesin ma cò vers Souissa o Calabria, creant ‘na granda ranhà ‘d raport entre gent nourmala ma cò coun la media e aouta bourguesia (noudari couma i Loche e G. Battista Polloto ‘d Drounìe) e un gran numre ‘d aristoucratic (li famiha Bolleri, Mocchia, Anselme, Antioche...).
Autra ruà e lot ëd Mouiola an de nom lià a famiha couma Firét, Maigri, L’Amour, Tederéi, Binichin, Gaiét, Lafount, Naville, Bersaca, Calvari, Lazarìa, Mesimina. Cò ‘n li coumuna ëd Ëdmount, Gaiola, Valauria e La Roca se presenta aquesta situasioun (Ëdmount: Chamin, Cartèr, Barou, Fiandin, Sibilli, Louca, Broch…; Gaiola: Bedouira, Buou; La Roca: Bandèt, Chapin... Valauria: Turi, Dounis…).
Pensant a la Val ‘d Ëstura couma a ‘na valada vaudesa poulen pensar al passage ‘d diferent “Barba”. I “Barba” eren ‘d pastour que passavin ënti ca a predicar e se chamavin parei en contrast al “Paire” catolic (“Barba” en dialèt vol dir parin). S’carque libre s’troba la lista di “Barba” ënti valada ousitana. Ën la doucumentasioun i es ël nom ‘d tuchi i “Barba” di valada, fora que per la Val ‘d Ëstura.
Touti li ruà garden tesor e surpresa, Rabas nous a dounà tanta storia, antica e moderna. Nous la voulen chercar e dounala a tuchi e pr’aquò aven voulù rapresentar ël “Barba” ‘d la Val ‘d Ëstura, un toc ‘d ëstoria desmentià e gaire doucumentà. Sarà fitou proutagounista ‘d ën libre, entre ëstoria e roumans. Sarà ‘n viage ‘ntal temp entre famiha e ruà que i soun pi, ën pichot prim pas per nova recherca storica sla valada.
(Tradotto da Espaci Occitan - virà en ousitan da Espaci Occitan)
